Om je te helpen een gezonde en milieuvriendelijke keuze voor gezichtsverzorgingsproducten te maken, kun je het kaartje in de salon gebruiken. Daarop staat een overzicht van de stoffen die je beter wel en niet kunt gebruiken. Datzelfde overzicht zetten we hier online, met iets meer informatie. Je kunt de tabel hieronder het beste van links naar rechts lezen.

Aan de linkerkant staan de ingrediënten die wij aanraden om te gebruiken, omdat ze (1) van milieuvriendelijke plantaardige bronnen afkomstig zijn, (2) mild zijn voor huid en haar, (3) nauwelijks tot geen risico’s voor de menselijke gezondheid of (4) het milieu met zich meebrengen.

Aan de rechterkant van de tabel vind je de stoffen die wij afraden te gebruiken, omdat ze (1) van aardolie of palmolie afkomstig kunnen zijn, (2) erg agressief of irriterend voor de huid zijn, (3) risico’s voor de menselijke gezondheid met zich kunnen meebrengen of (4) risico’s voor het milieu met zich kunnen meebrengen. Onder de tabel leggen we uit waarom we deze punten belangrijk vinden.

Onder het kopje ‘actieve’ stoffen in de tabel staan zowel stoffen die we afraden (de UV-filters en (fruit)zuren) als stoffen die we aanraden. De stoffen die we aanraden hebben doorgaans een (sterk) vochtvasthoudend effect, waardoor de huid soepeler en elastischer voelt en oogt. Net als in ‘gewone’ crèmes is dat effect tijdelijk, omdat de huid doorgaans een goede barrière heeft voor stoffen van buitenaf. Deze stoffen zijn dus niet ‘actief’, ze hydrateren gewoon extra goed.

Ingrediëntenlijst: van veel naar weinig

Als je een ingrediëntenlijst wilt leren lezen, is het handig om te weten hoe hij is geordend. In Europa is het niet alleen verplicht om cosmetica-ingrediënten op het etiket te vermelden, ze staan ook in een vaste volgorde. Het ingrediënt waar het meest van in het product zit, staat vooraan. Het tweede ingrediënt zit er in een (iets) kleinere hoeveelheid in dan het eerste ingrediënt, het derde in een kleinere hoeveelheid dan het tweede, enzovoort. Alleen ingrediënten die minder dan 1 procent van het product uitmaken, mogen in willekeurige volgorde op de lijst staan. Wel achteraan natuurlijk.

De meeste cosmeticaproducten zijn op waterbasis. Dat betekent dat ‘aqua’ (of ‘water’) als eerste op de ingrediëntenlijst staat. Bij gezichtsreiniger volgen dan vaak de schoonmaakstoffen, die soms hetzelfde zijn als de stoffen in shampoo. Dat is vaak veel te agressief voor de gezichtshuid, zodat je beter een product kunt kiezen met mildere schoonmaakstoffen. In de tweede helft van de ingrediëntenlijst staan meestal conserveringsmiddelen en parfum. Als ze in de eerste helft van de lijst staan, betekent het dat er relatief veel van in zit (en dat je het product beter kunt vermijden). 

Crème de la crème

In gezichtscrèmes zitten, behalve water, juist veel vochtvasthoudende en vettige stoffen. Doordat deze stoffen het vet- en vochtgehalte van de huid aanvullen (en hem ‘hydrateren’), voorkomen ze dat hij uitdroogt. Verder zitten er in de meeste crèmes emulgatoren, die het water- en oliedeel bij elkaar houden. Er worden ook vaak ‘actieve’ stoffen aan toegevoegd, die iets extra’s doen dan de huid vochtig en vettig houden.

Tenslotte zitten in vrijwel elke crème conserveringsmiddelen en parfum. Aangezien parfum niets doet voor de huid, kan het verstandig zijn een crème zonder parfum te zoeken. Dat geldt zeker als je een gevoelige huid hebt, omdat parfum het risico op allergie kan vergroten. In tegenstelling tot een gezichtsreiniger (die je meteen na gebruik afspoelt) trekt een crème namelijk altijd een beetje in de huid.

Actieve (antirimpel)stof

Cosmeticafabrikanten lijken ‘actieve’ stoffen vooral toe te voegen om het ontstaan van rimpels uit te stellen, óf om bestaande rimpels minder zichtbaar te maken. Of dat echt kan (en tegen welke prijs), is de vraag. Iedereen wordt ouder en krijgt rimpels. Erfelijkheid en leefstijl hebben waarschijnlijk een grotere invloed op het ontstaan van rimpels dan eindeloos smeren.

Erfelijke factoren zoals de structuur, vochthuishouding en elasticiteit van je huid heb je sowieso niet onder controle. Leefstijlfactoren zoals roken, alcohol drinken en (hoge) blootstelling aan de zon heb je wél onder controle. Hoe vaak je als kind bent verbrand ligt dan weer niet (meer) binnen je bereik, terwijl juist die vroege blootstelling aan de zon een voorspellende factor is voor het ontstaan van huidkanker (en indirect waarschijnlijk ook voor huidveroudering en rimpels).

Of je nou iets kunt doen tegen rimpels of niet, cosmeticabedrijven beloven in ieder geval van wel. Daarvoor gebruiken ze ‘actieve’ stoffen, al is dat een wat diffuse groep. Meestal lijken er zowel UV-filters onder te vallen (die de huid moeten beschermen tegen zonlicht), als fruitzuren (die een laagje oude huidcellen ‘wegschroeien’) en afgeleide stoffen van vitamine A-zuur. 

Zonbescherming

UV-filters zijn onder te verdelen in chemische en fysische filters. Chemische filters trekken licht in de huid en absorberen licht, fysische filters (op het etiket herkenbaar als ‘zinkoxide’ en ‘titanium dioxide’) weerkaatsen licht. Chemische filters zijn in verband gebracht met hormoonverstorende effecten en kunnen het waterleven schaden, zeker als ze afspoelen in de zee. 

Fysische filters laten een witte waas achter op de huid, tenzij ze in nanovorm worden gebruikt (dat moet op de ingrediëntenlijst worden vermeld). Nanodeeltjes zijn ook omstreden, omdat ze eveneens giftig zijn voor het waterleven. De gezondheidseffecten voor mensen zijn nog onduidelijk, al weten we al wel dat nanodeeltjes van titanium dioxide in de longen terecht kunnen komen (daarom is dit ingrediënt inmiddels verboden in zonnebrandsprays).

Voor een dag op het strand of aan het zwembad is zonnebrandcrème onmisbaar, voor dagelijks gebruik in een crème kun je je afvragen of de nadelen opwegen tegen de voordelen. Critici zeggen dat de zon in Nederland in de herfst en winter sowieso niet sterk genoeg is om bij te dragen aan huidveroudering. Bovendien zouden UV-filters de aanmaak van de belangrijke vitamine D belemmeren. Voorstanders wijzen op de (mogelijke) vertraging van huidveroudering.

Vitamine A-zuur en fruitzuren

Als je iets tegen de al bestaande tekenen des tijds wilt doen, bieden andere ‘actieve’ stoffen uitkomst. Vitamine A-zuur is de enige stof die rimpels minder zichtbaar kan maken, maar die tegelijkertijd zo agressief is dat hij alleen op doktersvoorschrift verkrijgbaar is (en serieuze bijwerkingen heeft). Daarom gebruiken cosmeticamakers soms stoffen die erg op vitamine A-zuur lijken, en in een lagere concentratie dan de dermatoloog. Deze stoffen branden het bovenste laagje van de huid weg, zodat de nieuwe huid eronder frisser en zachter terugkomt. De zogenaamde fruitzuren (alfa hydroxy acids en beta hydroxy acids) doen iets vergelijkbaars. 

Het nadeel is dat de huid in de dagen na zo’n behandeling gevoeliger is voor zonlicht, warmte en kou. Het advies is dan vaak om een dagcrème met een (chemisch) UV-filter te gebruiken, die de licht beschadigde huid dan juist alleen maar gemakkelijker kan binnendringen. Zeker voor een gevoelige huid is dat niet aan te raden (en als je geen gevoelige huid hebt, krijg je er waarschijnlijk één van de behandeling).

Bovendien zitten in de meeste conventionele crèmes met deze ‘actieve’ stoffen ook siliconen, die slechts een optisch anti-rimpeleffect hebben omdat ze licht gunstig weerkaatsen. Siliconen zijn in feite goedkope en tijdelijke fillers: ze smeren al te diepe huidplooien dicht (en gelden als microplastic). Vaak zitten er ook andere microplastics in een product, omdat dat een goedkope manier is om het stabiel te houden.

Dit artikel is gerealiseerd in samenwerking met Robin van Wechem.